نهنگ قاتل 1
نهنگ قاتل که به نام اُرکا [پانویس ۴] نیز شناخته می‌شود، جانوری آبزی است که به خانواده دلفین‌های اقیانوسی تعلق دارد و بزرگ‌ترین جاندار در میان دلفین‌سانان است. نهنگ‌های قاتل در اقیانوس‌های سراسر جهان، از دریاهای قطبی گرفته تا دریاهای گرمسیری، یافت می‌شوند. آن‌ها طعمه‌های گوناگونی را به‌عنوان غذا اختیار می‌کنند، با این حال بعضی گروه‌ها تنها به دنبال یک طعمه می‌روند. بعضی تنها از ماهیان تغذیه می‌کنند و برخی دیگر به گله‌های پستانداران دریایی، مانند فک، شیر دریایی، گراز دریایی و حتی نهنگ‌ها نیز حمله می‌کنند. نهنگ‌های قاتل در بالای هرم غذایی هستند، دشمنان طبیعی ندارند و گاه کوسه‌های بزرگ را نیز طعمه خود می‌کنند.
نهنگ‌های قاتل بسیار اجتماعی‌اند؛ بعضی دسته‌های آن‌ها دارای خانواده‌های مادرنهاد هستند که پایدارترین خانواده‌های این چنینی در میان همه جانوران را تشکیل می‌دهند.[۲] روش‌های شکار پیچیده و صداهای تولیدیشان، که اغلب منحصر به یک دسته‌اند و نسل به نسل منتقل می‌شوند، به عنوان گونه‌ای از فرهنگ شناخته می‌شوند.[۳]
در حال حاضر اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست وضعیت بقای نهنگ قاتل را در حالت اطلاعات ناکافی طبقه‌بندی کرده‌است چرا که این احتمال وجود دارد که یک زیرگونه یا بیشتر از این جاندار، خود گونه‌هایی جدا باشند.[۱] بعضی جمعیت‌های محلی این گونه در برخی مناطق به دلایلی مانند نابودی طعمه‌ها، از میان رفتن قلمرو، آلودگی آب و یا برخورد با ماهیگیران به‌عنوان گونه تهدیدشده یا در معرض خطر در نظر گرفته می‌شوند.
نهنگ‌های قاتل به عنوان خطری برای انسان دیده نمی‌شوند،[۴] با این حال گزارش‌هایی از زخمی یا کشته شدن تربیت کنندگان نهنگ‌های قاتل در اسارت و در پارک‌های نمایشی پستانداران دریایی منتشر شده‌است.[۵] این جانوران نقش مهمی در فرهنگ و باورهای مردم بومی مناطقی از جهان[پانویس ۵] دارند و به آن‌ها هم به عنوان روح انسان‌ها و هم کشتارگرانی بی‌رحم نگریسته می‌شود.
واژه‌شناسی [ویرایش]
"نهنگ قاتل" واژه‌ای برگرفته از بازگردانی معادل انگلیسی آن[پانویس ۶] است؛ واژه‌ای که دانشمندان انگلیسی زبان اغلب به کار می‌برند،[۶] با این حال نام "اُرکا" نیز پسند روزافزونی پیدا کرده‌است. نهنگ قاتل پیشتر "قاتل نهنگ" بوده‌است که در طی زمان دگرگون شده.[۷] هواداران به کارگیری نهنگ قاتل به تاریخچه طولانی‌تر این واژه اشاره می‌کنند. در واقع نام سردهٔ (Orcinus) به معنای "از پادشاهی مردگان"[۶] و یا "متعلق به ارکوس" است.[۷] از دهه ۱۹۶۰ میلادی ارکا محبوبیت روزافزونی یافت و اکنون هر دو نام به کار برده می‌شوند. عده‌ای از پژوهشگران نام ارکا را ترجیح می‌دهند تا واژهٔ با بار منفی "قاتل" به‌کار برده نشود.[۸] همچنین از آنجا که این جانور عضوی از خانواده دلفین‌سانان است، و به دیگر دلفین‌ها نزدیک‌تر است تا نهنگ‌ها، بهره‌گیری از این نام جلوی خطاهای رایج را می‌گیرد.
فرگشت و طبقه‌بندی [ویرایش]
نهنگ قاتل (Orcinus orca) تنها گونهٔ طبقه‌بندی شده در سرده Orcinus توسط کارل لینه در سال ۱۷۵۸ است.[۹] او نام این جانور را (Delphinus orca) گذاشت، ولی در سال ۱۸۶۰ لیوپولد فیتزینگر، جانورشناس سوئدی، نام کنونی آن را انتخاب کرد و به کار برد.[۱۰] نخستین توصیف ظاهری این جانور توسط کنراد گسنر در سال ۱۵۵۸ میلادی، بر پایهٔ مشاهده جسد یک نهنگ قاتل افتاده بر ساحل خلیجی در آلمان، انجام شد. در آن هنگام، دیده شدن پیکر این جانور در آن منطقه نشانه‌ای آسمانی تلقی شد.[۱۱]
نهنگ قاتل یکی از ۳۵ عضو دلفین‌های اقیانوسی‌است که نزدیک به ۱۱ میلیون سال پیش بر روی زمین پدیدار شدند. این گونه احتمالاً کمی پس از آن از شاخه اصلی جدا شد.[۴] با آنکه نهنگ قاتل همانندی‌های ریخت‌شناسانه با نهنگ‌های سردهٔ گوی‌سرها[پانویس ۷] و نهنگ قاتل کوتوله[پانویس ۸] دارد، نزدیک‌ترین گونه به آن دلفین ایراوادی[پانویس ۹] است.[۱۲] از جمله اعضای منقرض شده خانواده (Orcinus) می‌توان به (Orcinus citoniensis) (در تصویر) اشاره کرد که میان دو تا پنج میلیون سال پیش در دوره‌های زمین‌شناسی پلیوسن و آغاز پلیستوسنزندگی می‌کرد.[۱۳]
انواع [ویرایش]
سه تا پنج نوع گوناگون نهنگ قاتل در جهان وجود دارند که به اندازهٔ کافی با هم تفاوت دارند که بتوان آن‌ها را از نژادهای گوناگون[۱۴]،زیرگونه‌ها و یا حتی گونه‌های مختلف دانست.[۱۵] بنا به گزارش سال ۲۰۰۸ IUCN،
| « | طبقه بندی این گونه آشکارا نیاز به بازنگری دارد و این احتمال هست که Orcinus orca در خلال سال‌های آینده به تعدادی از گونه‌های متفاوت و یا حداقل زیرگونه‌های متفاوت تقسیم شود.[۱] | » |
انواع گوناگون نهنگ‌های قاتل را می‌توان به صورت زیر طبقه‌بندی کرد:
- نوع A که بیشتر نهنگ‌های قاتل با آن شناخته می‌شوند و بدنی بزرگ با رنگ‌های سیاه و سفید و بخش سفید رنگی با اندازه متوسط دور چشم دارد؛ در دریاهای آزاد شنا و از ماهی و نهنگ نیزه‌ای تغذیه می‌کند.[۱۵]
- نوع B که کوچکتر از نوع A است و دارای رنگ‌آمیزی سفید با اندازه بزرگ دور چشم‌ها. بیشتر بخش‌های تاریک بدن آن به جای رنگ سیاه به رنگ خاکستری میانه هستند و بخش‌های روشن بیشتر به رنگ زرد محو.[۱۶] این نوع بیشتر از خوک دریایی تغذیه می‌کند.[۱۵]
- نوع C که کوچکترین نوع است و در گروه‌های بزرگتری از دیگر نوع‌ها زندگی می‌کند. سفیدی دور چشم این نوع به شکلی باریک به سوی بالا حرکت می‌کند و به موازات بدن قرار نمی‌گیرد. همانند نوع B، رنگ پوست این نوع سفید و خاکستری میانه‌است. تنها طعمهٔ دیده شدهٔ این نوع، ماهی کد جنوبگان[پانویس ۱۰]است.[۱۵]
- نوع D که بر پایهٔ عکسی از یک به گل نشستگی بزرگ از نهنگ‌های قاتل در نیوزیلند در سال ۱۹۵۵ و نیز چهار بار مشاهده در اقیانوس از سال ۲۰۰۴ به این سو، شناخته شد. اندازه روشنی دور چشم این نوع بسیار کوچک است و بالهٔ پشتی‌ای کوتاه و خمیده و سری گرد-شکل دارد. این نوع در محدوده‌های جغرافیایی جنوبگان، در میان عرض‌های جغرافیایی °۴۰ و °۶۰ جنوبی زندگی می‌کند. با آنکه اطلاعات چندانی دربارهٔ رژیم غذایی این نوع وجود ندارد، گمان بر این می‌رود که ماهی جزء اصلی غذای آن باشد.[۱۸][۱۹]
انواع B و C در کنار کلاهک یخی قطب جنوب زندگی می‌کنند و رنگ زرد روی بخش‌های سفید بدنشان، احتمالا، ناشی از جلبک‌ها و جانداران تک‌سلولی این منطقه می‌باشد.[۱۵][۲۰] ردیف‌های دی‌ان‌ای میتوکندریایی، این فرضیه را که این جانوران گونه‌هایی مختلف هستند که به تازگی از هم جدا شده‌اند، تقویت می‌کند.[۲۱]
پژوهش‌های تازه برروی این ساختارهای دی‌ان‌ای مشخص کرده‌اند که دو گروه ساکن جنوبگان، که ماهی و فک می‌خورند، باید به عنوان گونه‌هایی جداگانه شناخته شوند. دربارهٔ نهنگ‌های قاتل نامستقر اقیانوس آرام شمالی نیز چنین پیشنهادی داده شده‌است، با این حال مشخص کردن وضعیت دیگر زیرگونه‌ها نیاز به اطلاعات بیشتری دارد.[۲۲]
در حال حاضر بررسی‌هایی برای پی‌بردن به روابط ژنتیکی میان انواع گوناگون نهنگ قاتل و نیز دانستن اینکه آیا انواع گوناگون شناسایی شده دارای تاریخ فرگشتی متفاوت هستند یا نه، انجام می‌شود. برای نمونه، می‌توان به دسته‌های مختلف نهنگان قاتلی اشاره کرد که در مناطق و دریاهای گوناگون از پستانداران دریایی تغذیه می‌کنند. مدت‌های زیادی گمان بر این بود که همه این نهنگ‌های قاتل نزدیکی زیادی با یکدیگر دارند، با این حال آزمایش‌های ژنتیکی چنین فرضیه‌ای را رد کرده‌اند.[۲۳]
تبادل
لینک هوشمند
